Serwisy partnerskie:
Close icon
Serwisy partnerskie

Co to jest Tyrystor i do czego służy?

Article Image
Tyrystor to jeden z podstawowych elementów stosowanych w energoelektronice. Pomimo upływu lat, nadal są chętnie stosowane w wielu miejscach. Mają kilka cennych właściwości, którymi nie cechuje się żaden inny element półprzewodnikowy. Zapraszam do lektury!
1. Repetytorium użytkowej elektroniki 2. Repetytorium użytkowej elektroniki - Oświetlenie LED pod szafkami 3. Repetytorium użytkowej elektroniki - Oświetlenie do piwnicy 4. Repetytorium użytkowej elektroniki - Sygnalizator zalania 5. Repetytorium użytkowej elektroniki - Zasilacz do układu audio 6. Repetytorium użytkowej elektroniki - Zasilacz warsztatowy 7. Jaką wkrętarkę wybrać? Na co zwrócić uwagę przy zakupie? 8. Rodzaje tranzystorów bipolarnych i unipolarnych 9. Jak podłączyć taśmy LED 10. Inteligentny dom - wszystko co powinieneś wiedzieć o systemach SMART HOME 11. Jak podłączyć prostownik do akumulatora (ładowanie) 12. Drukarki 3D - budowa i zasada działania 13. Jak prawidłowo zarobić kabel antenowy? 14. Jaki czujnik czadu wybrać i gdzie najlepiej zamontować? 15. Programowanie mikrokontrolerów - o czym należy wiedzieć na początek? 16. Oscyloskop cyfrowy - jaki wybrać? 17. Co to jest barometr i jak działa? 18. Jaki wykrywacz metali kupić? Na co zwracać uwagę przy wyborze? 19. Jak działa sieć 5G i jakie daje możliwości? 20. Diody LED - napięcie diod o różnych kolorach 21. Jaki kompresor samochodowy kupić? 22. Czujniki parkowania - jakie wybrać? 23. Jak ustawić antenę do odbioru naziemnej TV DVB-T? 24. Co to jest rezystor (opornik) i jak działa? 25. Jakie są typy i rodzaje bezpieczników? 26. Co to jest układ scalony i jak działa? 27. Jak zmierzyć napięcie akumulatora miernikiem? 28. Jak zarobić kabel sieciowy RJ-45? 29. Lutowanie - jak lutować kable poprawnie? 30. Arduino - co to jest i jak zacząć? 31. Raspberry pi - co to jest, do czego służy, jak zacząć? 32. Do czego służą kondensatory - zasada działania 33. Co to jest bezpiecznik i jak działa? 34. Jak dobrać i wymienić bezpiecznik? 35. Rodzaje kondensatorów, ich oznaczenia i budowa 36. Kalafonia - co to jest? do czego służy? jak używać? 37. Przewodniki prądu - co przewodzi prąd, a co nie? 38. Jaka latarka czołowa sprawdzi się najlepiej? 39. Jak działa płytka stykowa (prototypowa)? 40. Jakie ogniwa 18650 wybrać i gdzie kupić akumulatorki? 41. Jaki powerbank wybrać? Czym kierować się przy kupnie? 42. Raspberry Pi czy Arduino? Co wybrać? 43. Pierwsze Prawo Kirchhoffa - przepływ prądu w obwodzie elektrycznym 44. Rezonator kwarcowy - schemat, oznaczenia i zastosowanie 45. Drugie Prawo Kirchhoffa - bilans spadku napięć w zamkniętym obwodzie elektrycznym 46. Do czego służy przedwzmacniacz? 47. Wzmacniacze audio - schematy i działanie 48. Co to jest kinematyka? Wzory kinematyki 49. Jaka ładowarka samochodowa będzie najlepsza? 50. Woltomierz - jak podłączyć i do czego służy? 51. Zasilacz laboratoryjny - jaki wybrać, do czego służy i jak użytkować? 52. Jaki magnes neodymowy kupić? 53. Jaki dron wybrać na początek, na co zwrócić uwagę przy kupnie? 54. Jaki filament wybrać - rodzaje filamentów do drukarek 3d 55. Co to jest termistor - zasada działania, jak dobierać? 56. Lokalizator GPS do samochodu - gdzie i jak zamontować? 57. Transmiter samochodowy - jak działa? 58. Jak działa ładowarka indukcyjna i jak nią ładować? 59. Jaki oczyszczacz powietrza wybrać? 60. Silniki prądu stałego - budowa, zastosowanie i zasada działania 61. Co to jest triak - jak go sprawdzić i jak działa? 62. Co to jest tranzystor MOSFET - jak działa, jak sprawdzać? 63. Izopropanol - do czego służy i gdzie kupić? 64. Co to jest tranzystor, jak działa i za co odpowiada? 65. Co to jest Transformator i jak działa? 66. Potencjometr obrotowy - schemat, podłączenie i zasada działania 67. Fotorezystor - charakterystyka, zastosowanie i zasada działania 68. Jak dobrać rezystor do diody? 69. Co to jest Tyrystor i do czego służy? 70. Jakie kable rozruchowe wybrać do samochodu? 71. Jaki miernik grubości lakieru kupić? 72. Pomiar jakości powietrza - jak sprawdzić jakość powietrza w domu i na zewnątrz? 73. Języki programowania sterowników PLC 74. Czym jest napięcie i natężenie prądu? 75. Reguła prawej dłoni, czyli ruch przewodnika w polu magnetycznym 76. Co to jest Bluetooth i jak działa? 77. Co to jest silnik krokowy - zasada działania i przeznaczenie 78. Jaką stację pogodową wybrać? Odpowiadamy czym kierować się przy kupnie 79. Jak działa przekaźnik? 80. Sterowniki PLC co to jest? Jakie jest ich zastosowanie i budowa? 81. Radiator i wentylator - czym są i jak działają? 82. Antena samochodowa - jaką wybrać? 83. Podłączenie czujnika ruchu 84. Czujnik ruchu - zasada działania 85. Wszelakie zastosowanie druku 3D - ogromny potencjał 86. Jaką drukarkę 3D kupić? - na co zwracać uwagę przy wyborze 87. Czyszczenie elektroniki - czym czyścić sprzęt elektroniczny? 88. Wytrawianie płytek drukowanych (PCB) - wszystko co powinieneś wiedzieć! 89. Jak sprawdzić tyrystor - opis jego działania 90. Transoptory - zastosowanie i zasada działania 91. Jak działa stabilizator napięcia i do czego służy? 92. Jak wymienić bezpiecznik w samochodzie? 93. Rodzaje regulatorów napięcia 94. Dioda prostownicza - charakterystyka, oznaczenia, budowa 95. Jaki wzmacniacz dźwięku wybrać? 96. Bramki logiczne - symbole i zastosowanie 97. Jakie przewody (kable) do głośników dobrać? 98. Do czego służy myjka ultradźwiękowa oraz zasada działania. Czego nie można myć? 99. Oscyloskop - co to jest i do czego służy? 100. Rodzaje czujników ruchu
Rozwiń cały spis treści Zwiń spis treści

Co to jest tyrystor?

Tyrystor ma strukturę, która składa się z czterech warstw półprzewodnika. Każda z nich jest inaczej domieszkowana i pełni inną funkcję. Dla porównania, dioda ma dwie warstwy, a tranzystor bipolarny - trzy. 

Najpierw o półprzewodniku

Od sposobu domieszkowania zależy rodzaj przewodnictwa, jaki uzyskamy w danym obszarze. Wstrzyknięcie do krzemu dodatkowych atomów, które posiadają 5 elektronów walencyjnych, spowoduje pojawienie się wolnych elektronów. Takie domieszkowanie nazywamy donorowym (ponieważ te atomy “dają” od siebie elektron) i oznaczamy literką n - od negative. Te elektrony mają ładunek ujemny.

Inny rodzaj domieszkowania, oznaczany literą p - od positive, czyli dodatni - znajduje się w obszarach z dodanymi atomami o 3 elektronach walencyjnych. Wtedy krzem, który ma 4 elektrony na ostatniej orbicie, nie może utworzyć jednego wiązania. Powstaje tak zwana dziura, czyli obiekt niematerialny o ładunku dodatnim. Ten miejscowy niedobór elektronu może się przemieszczać w obrębie struktury.

Budowa tyrystora

Czterowarstwowa struktura tyrystora ma doprowadzone trzy elektrody. Są to:

  • anoda (A)
  • katoda (K lub C)
  • bramka (G)

Są ułożone w następujący sposób. Można ją przyrównać do dwóch tranzystorów bipolarnych - npn i pnp - połączonych ze sobą. Taki układ tranzystorów naprawdę będzie zachowywał się jak tyrystor, chociaż jego parametry są mizerne.

W takiej strukturze są aż trzy złącza pn. Tworzy je każdy obszar styku warstw o różnych rodzajach przewodnictwa. Symbol tyrystora wygląda jak dioda z oddzielnym wyprowadzeniem.

Jak działa tyrystor?

W normalnej sytuacji, po podłączeniu zasilania, przez tyrystor nie płynie prąd. Aby chciał, trzeba anodę spolaryzować dodatnio względem katody - identycznie, jak w przypadku diody. Ale nie będzie płynął.

Dlaczego? Ponieważ tyrystor nie został jeszcze wprowadzony w stan przewodzenia. To go odróżnia od diody, że możemy wybrać moment jego otwarcia, czyli rozpoczęcia przewodzenia. W diodach nie mamy takiej możliwości: jeżeli napięcie przekracza napięcie progowe, ona zaczyna przewodzić i robi to tak długo, jak długo jest spolaryzowana.

Otwarcie tyrystora

Aby “uruchomić” tyrystor, czyli skłonić go do przewodzenia, trzeba spolaryzować w kierunku przewodzenia jego złącze numer 3. Bramka musi znaleźć się na potencjale o około 0,7V wyższym niż katoda, żeby popłynął przez nią prąd. Wartość tego napięcia jest nieprzypadkowa: pojedyncze złącze pn ma właśnie takie napięcie przewodzenia.

W tej sytuacji, złącze 3 jest spolaryzowane w kierunku przewodzenia, a złącze 2 zaporowo. Elektrony z obszaru katody (typu n) poruszają się w lewo, a dziury z obszaru bramki (typu p) w prawo. Ale te elektrony mogą przelecieć przez obszar bramki i dotrzeć do złącza 2. To powoduje jego otwarcie. 

W tej chwili bramka traci kontrolę nad tyrystorem, ponieważ zaczyna płynąć prąd między anodą i katodą. Prąd bramki nie jest już do niczego potrzebny, można go odłączyć i tyrystor będzie przewodził nadal.

Dlaczego się tak dzieje?

W tyrystorze zachodzi mechanizm dodatniego sprzężenia zwrotnego. Otwierające się jedno złącze pobudza drugie do tego samego. Taka samonapędzająca się reakcja jest bardzo szybka - to jeden z najszybszych procesów, jaki możemy uzyskać w typowych elementach elektronicznych. 

Można to lepiej zrozumieć patrząc na model złożony z dwóch tranzystorów.

Dopóki przełącznik jest rozwarty, oba tranzystory pozostają zatkane. Jednak wystarczy zewrzeć jego styki chociaż na krótką chwilę, aby tranzystor TR2 (npn) otrzymał impuls prądu bazy, który do niej wpływa. To powoduje jego otwarcie, czyli spróbuje wejść w stan nasycenia.

Robiąc to, wyciąga prąd kolektorem z bazy tranzystora TR1 (pnp), To również powoduje jego otwarcie, on z kolei wypycha prąd ze swojego kolektora. A dokąd ten prąd popłynie? Do bazy TR2. Spowoduje to podtrzymanie jego przewodzenia.

Tutaj również nastąpiło dodatnie sprzężenie zwrotne między tymi tranzystorami: otwierający się TR2 otworzył jednocześnie TR1, a otwierający się TR1 przyspieszył otwieranie TR2. W tym stanie tranzystory mogą trwać dowolnie długo.

Jak wyłączyć tyrystor?

Tego mechanizmu nie da się przerwać. Nie mamy możliwości “wniknięcia” w krzemową strukturę i zahamowania przepływu nośników, od których ona aż kipi. Jedyną możliwością jest odłączenie zasilania, czyli przerwanie dopływu prądu anody. Wtedy wszystko wróci do stanu spoczynkowego.

Jednak używanie zwykłego przełącznika do tego celu byłoby niewygodne - choć i takie układy istnieją. Częściej jednak bazujemy na “naturalnym” wyłączeniu tyrystora, które nastąpi, kiedy prąd z oczywistych powodów spadnie do zera. Kiedy taka sytuacja występuje?

Na przykład, w układach zasilanych napięciem przemiennym. Cała sieć elektroenergetyczna się nim posługuje. Ma różne wartości - dla przykładu, w gniazdkach mamy napięcie zmienne sinusoidalnie o wartości skutecznej 230V, czyli szczytowej około 325V. W stacjach transformatorowych są stosowane napięcia 15kV i wyższe. Nie ma to jednak znaczenia, bowiem istotniejszy jest jeden, mały punkt - przejścia napięcia przez zero. Wtedy tyrystor ulega wyłączeniu.

Po co nam tyrystory?

Ktoś mógłby zapytać: do czego może przydać się element, który możemy włączyć, ale nie da rady nim potem nijak sterować? I jeszcze musimy poczekać na jego wyłączenie? Owszem, to są pewne wady, ale zalety przeważają nad nimi.

Niskie napięcie przewodzenia

Tyrystory, po załączeniu, mają napięcie przewodzenia rzędu 1V. Co ciekawe, ono w niewielkim stopniu zależy od natężenia płynącego prądu. Moc strat cieplnych rośnie więc liniowo ze wzrostem natężenia prądu, a nie kwadratowo, jak w przypadku tranzystorów MOSFET.

Szybkie otwieranie

Typowy tyrystor otwiera się w pełni po upływie zaledwie 1...2μs od podania mu prądu bramki. Zwykły tranzystor dużej mocy by tego nie potrafił. To z kolei ma wpływ na generowane straty. Element, który nie otworzył się w pełni, wydziela na sobie jeszcze większe ilości ciepła, niż w stanie pełnego przewodzenia.

Napięcia i prądy

Tyrystory stosowane w przemyśle mogą przewodzić prądy rzędu dziesiątek, a nawet setek kiloamperów przy napięciach wynoszących wiele kilowoltów. Żaden inny element by tego nie zniósł. Dlatego, pomimo problemów ze sterowaniem tyrystorami, trzeba się z nimi “przeprosić”, ponieważ potrafią przewodzić olbrzymie prądy z relatywnie niewielkimi stratami.

Gdzie używamy tyrystorów?

Obszarów ich stosowania jest kilka, ale dwa należą do najważniejszych.

Regulatory mocy

Przy użyciu tyrystorów możemy łatwo sterować mocą dostarczaną do odbiornika. Wystarczy włączać je w trakcie trwania sinusoidy napięcia, aby na obciążeniu odłożyła się tylko ta część, która pozostanie do przejścia przez zero. Podczas następnej połowy okresu trzeba zrobić to samo. Ten mechanizm nosi nazwę sterowania fazowego. Wydawać by się mogło, że jest nieco uciążliwy, ale dla elektroniki - zwłaszcza współczesnej - to naprawdę nie jest wyzwanie.

Inaczej działa sterowanie grupowe, gdzie przepuszczamy pełne okresy sinusoidy, lecz co pewien czas. Jest mniej dokładne, ale generuje znacznie mniej zakłóceń elektromagnetycznych niż sterowanie fazowe.

Prostowniki sterowane

Jeżeli tyrystorów użyjemy zamiast diod w prostowniku, będziemy mieli wpływ na wartość wyprostowanego napięcia stałego. Zasada działania jest taka sama, jak w przypadku regulacji fazowej: włączamy je na niepełną część okresu.

Można w ten sposób uzyskać napięcie wyprostowane do ładowania akumulatorów kwasowych lub zmieniać wartość wyprostowanego napięcia sieciowego - na przykład, do regulacji mocy silników prądu stałego.

Podsumowanie

Tyrystory to użyteczne elementy elektroniczne. Pomimo pewnych wad, związanych ze sterowaniem, mają liczne zalety. To one powodują, że tyrystory są produkowane i rozwijane przez wiele firm aż do dzisiaj. Co więcej, ich koniec nie nadejdzie szybko, ponieważ nie mają sobie równych w świecie podzespołów energoelektronicznych, dopiero tranzystory IGBT powoli je wypierają.

1. Repetytorium użytkowej elektroniki 2. Repetytorium użytkowej elektroniki - Oświetlenie LED pod szafkami 3. Repetytorium użytkowej elektroniki - Oświetlenie do piwnicy 4. Repetytorium użytkowej elektroniki - Sygnalizator zalania 5. Repetytorium użytkowej elektroniki - Zasilacz do układu audio 6. Repetytorium użytkowej elektroniki - Zasilacz warsztatowy 7. Jaką wkrętarkę wybrać? Na co zwrócić uwagę przy zakupie? 8. Rodzaje tranzystorów bipolarnych i unipolarnych 9. Jak podłączyć taśmy LED 10. Inteligentny dom - wszystko co powinieneś wiedzieć o systemach SMART HOME 11. Jak podłączyć prostownik do akumulatora (ładowanie) 12. Drukarki 3D - budowa i zasada działania 13. Jak prawidłowo zarobić kabel antenowy? 14. Jaki czujnik czadu wybrać i gdzie najlepiej zamontować? 15. Programowanie mikrokontrolerów - o czym należy wiedzieć na początek? 16. Oscyloskop cyfrowy - jaki wybrać? 17. Co to jest barometr i jak działa? 18. Jaki wykrywacz metali kupić? Na co zwracać uwagę przy wyborze? 19. Jak działa sieć 5G i jakie daje możliwości? 20. Diody LED - napięcie diod o różnych kolorach 21. Jaki kompresor samochodowy kupić? 22. Czujniki parkowania - jakie wybrać? 23. Jak ustawić antenę do odbioru naziemnej TV DVB-T? 24. Co to jest rezystor (opornik) i jak działa? 25. Jakie są typy i rodzaje bezpieczników? 26. Co to jest układ scalony i jak działa? 27. Jak zmierzyć napięcie akumulatora miernikiem? 28. Jak zarobić kabel sieciowy RJ-45? 29. Lutowanie - jak lutować kable poprawnie? 30. Arduino - co to jest i jak zacząć? 31. Raspberry pi - co to jest, do czego służy, jak zacząć? 32. Do czego służą kondensatory - zasada działania 33. Co to jest bezpiecznik i jak działa? 34. Jak dobrać i wymienić bezpiecznik? 35. Rodzaje kondensatorów, ich oznaczenia i budowa 36. Kalafonia - co to jest? do czego służy? jak używać? 37. Przewodniki prądu - co przewodzi prąd, a co nie? 38. Jaka latarka czołowa sprawdzi się najlepiej? 39. Jak działa płytka stykowa (prototypowa)? 40. Jakie ogniwa 18650 wybrać i gdzie kupić akumulatorki? 41. Jaki powerbank wybrać? Czym kierować się przy kupnie? 42. Raspberry Pi czy Arduino? Co wybrać? 43. Pierwsze Prawo Kirchhoffa - przepływ prądu w obwodzie elektrycznym 44. Rezonator kwarcowy - schemat, oznaczenia i zastosowanie 45. Drugie Prawo Kirchhoffa - bilans spadku napięć w zamkniętym obwodzie elektrycznym 46. Do czego służy przedwzmacniacz? 47. Wzmacniacze audio - schematy i działanie 48. Co to jest kinematyka? Wzory kinematyki 49. Jaka ładowarka samochodowa będzie najlepsza? 50. Woltomierz - jak podłączyć i do czego służy? 51. Zasilacz laboratoryjny - jaki wybrać, do czego służy i jak użytkować? 52. Jaki magnes neodymowy kupić? 53. Jaki dron wybrać na początek, na co zwrócić uwagę przy kupnie? 54. Jaki filament wybrać - rodzaje filamentów do drukarek 3d 55. Co to jest termistor - zasada działania, jak dobierać? 56. Lokalizator GPS do samochodu - gdzie i jak zamontować? 57. Transmiter samochodowy - jak działa? 58. Jak działa ładowarka indukcyjna i jak nią ładować? 59. Jaki oczyszczacz powietrza wybrać? 60. Silniki prądu stałego - budowa, zastosowanie i zasada działania 61. Co to jest triak - jak go sprawdzić i jak działa? 62. Co to jest tranzystor MOSFET - jak działa, jak sprawdzać? 63. Izopropanol - do czego służy i gdzie kupić? 64. Co to jest tranzystor, jak działa i za co odpowiada? 65. Co to jest Transformator i jak działa? 66. Potencjometr obrotowy - schemat, podłączenie i zasada działania 67. Fotorezystor - charakterystyka, zastosowanie i zasada działania 68. Jak dobrać rezystor do diody? 69. Co to jest Tyrystor i do czego służy? 70. Jakie kable rozruchowe wybrać do samochodu? 71. Jaki miernik grubości lakieru kupić? 72. Pomiar jakości powietrza - jak sprawdzić jakość powietrza w domu i na zewnątrz? 73. Języki programowania sterowników PLC 74. Czym jest napięcie i natężenie prądu? 75. Reguła prawej dłoni, czyli ruch przewodnika w polu magnetycznym 76. Co to jest Bluetooth i jak działa? 77. Co to jest silnik krokowy - zasada działania i przeznaczenie 78. Jaką stację pogodową wybrać? Odpowiadamy czym kierować się przy kupnie 79. Jak działa przekaźnik? 80. Sterowniki PLC co to jest? Jakie jest ich zastosowanie i budowa? 81. Radiator i wentylator - czym są i jak działają? 82. Antena samochodowa - jaką wybrać? 83. Podłączenie czujnika ruchu 84. Czujnik ruchu - zasada działania 85. Wszelakie zastosowanie druku 3D - ogromny potencjał 86. Jaką drukarkę 3D kupić? - na co zwracać uwagę przy wyborze 87. Czyszczenie elektroniki - czym czyścić sprzęt elektroniczny? 88. Wytrawianie płytek drukowanych (PCB) - wszystko co powinieneś wiedzieć! 89. Jak sprawdzić tyrystor - opis jego działania 90. Transoptory - zastosowanie i zasada działania 91. Jak działa stabilizator napięcia i do czego służy? 92. Jak wymienić bezpiecznik w samochodzie? 93. Rodzaje regulatorów napięcia 94. Dioda prostownicza - charakterystyka, oznaczenia, budowa 95. Jaki wzmacniacz dźwięku wybrać? 96. Bramki logiczne - symbole i zastosowanie 97. Jakie przewody (kable) do głośników dobrać? 98. Do czego służy myjka ultradźwiękowa oraz zasada działania. Czego nie można myć? 99. Oscyloskop - co to jest i do czego służy? 100. Rodzaje czujników ruchu
Rozwiń cały spis treści Zwiń spis treści
Firma:
Tematyka materiału: Tyrystor
AUTOR
Udostępnij
Zobacz wszystkie quizy
Quiz weekendowy
Edukacja
1/10 Jak działa rezystor LDR?
Oceń najnowsze wydanie EdW
Wypełnij ankietę i odbierz prezent
UK Logo
Elektronika dla Wszystkich
Zapisując się na nasz newsletter możesz otrzymać GRATIS
najnowsze e-wydanie magazynu "Elektronika dla Wszystkich"